De belangrijkste kunstenaar in de ouverture van het magnum opus van Louis A. Sass, Madness and Modernism, is Giorgio de Chirico. Diens schilderij ‘De Ziener’ staat pontificaal afgebeeld op de voorflap van Sass’ boek. Het eerste hoofdstuk begint met een lang citaat uit het dagboek van de Chirico en al snel pakt Sass het woord Stimmung op, dat de Chirico weer aan Nietzsche ontleent. Dit woord zal hij in zijn boek blijven gebruiken om te verwijzen naar een speciale gemoedstoestand die een grote rol speelt bij mensen die hij ‘schizofreen’ noemt.
De belangrijkste kunstenaar in mijn boek De overtocht is Vincent van Gogh. Op deze website zijn twee schilderijen van Van Gogh opgenomen die via QR-Codes in mijn boek bereikt kunnen worden. Ze zijn bedoeld als illustratie bij de tekst. De schilderijen waar het om gaat zijn Schoenen en Korenveld met Patrijs. Voor het gevoel van een naderende psychose gebruik ik het woord Lichtung dat ik aan Martin Heidegger ontleen. De meest letterlijke vertaling van Lichtung is ‘open plek in het bos’, dat op de kaft van mijn boek en ook op deze website als overkoepelend beeld aanwezig is. Heidegger gebruikt het woord Lichtung onder andere in zijn evocatie van boerenschoenen aan de hand van het schilderij van Van Gogh.
De Chirico en Van Gogh zijn beiden invloedrijke kunstenaars, en hebben beiden geworsteld met geestelijke ontregelingen. Toch hebben zij twee heel verschillende oeuvres geschapen – net zoals de Stimmung van Nietzsche en de Lichtung van Heidegger twee heel verschillende belevingswerelden suggereren.
Tijdens het lezen van Iain McGilchrists The Master and the Emissary: The Divided Brain and the Making of the Western World, waarin de neurofysiologie van de hersenhelften in verband wordt gebracht met de westerse cultuurgeschiedenis, ontstond bij mij het vermoeden dat de wereld van Van Gogh dichter staat bij disinhibities in de rechter hersenhelft, terwijl de Chirico’s schilderijen gerelateerd zijn aan een – schrijft McGilchrist letterlijk – ‘freewheeling left hemisphere’.
Op mijn presentatie tijdens de conferentie Too Mad To Be True in Gent oktober 2024, zal ik verslag uitbrengen van mijn verdere onderzoek van deze gedachte.
Zowel McGilchrist als Sass focussen zich op schizofrenie en houden andersoortige geestelijke avonturen waarin psychoses voorkomen uit hun denkveld. Hoewel McGilchrist de rechter hersenhelft wél in verband brengt met heilig ontzag en het numineuze, zegt hij verder niets over de relatie tussen religie en waanzin. Sowieso schrijft hij niet over de psycho-pathologieën van de rechter hersenhelft.
Op zoek naar informatie over disinhibities van de rechter hersenhelft stuitte ik op het bijzondere verhaal van Jill Bolte-Taylor, een hersenwetenschapper die zelf een infarct heeft gekregen in haar linker hersenhelft, wat gepaard ging met disinhibities in de rechterhelft. Haar verhaal heet My Stroke of Insight en is de eerste TED-talk die viral is gegaan.